2017 SÜMI
Total marks : 90 Time : 3 hours
General instructions:
i) Approximately 15 minutes is allotted to read the question paper and revise the answers.
ii) The question paper consists of 24 questions. All questions are compulsory. iii) Marks are indicated against each question.
iv) Internal choice has been provided in some questions.
N.B: Check that all pages of the question paper is complete as indicated on the top left side. SECTION – A (Akipphi)
1. Hi aqhou yehpuakeu akivishi phino iniji akeu khochile lo:
Achine eno apine kumtsu shikhawo Avikuqo pinneye kitemi shiuveke thiuno lakhi kini no shilucheni. Pinne, Aphiku sa, Aghuzakiphe pnelo hutoi Lapuuno kishekulu shitsucheni. Thoghiu avi qonike ishino avi suwo akikhalalo ayitsükuba lo tshüve cheni. Avi qoni keu kishelo awukhu pesuno vephove tsucheni, ti shino avi sasu aphu kumtsu homxa qoni. Avi qoni ke ghenguno anau pepuno lashosa lono ghuthu la khi aghüle kuni, amutsasa, chhilisa lono ghuthu lakhikhi aghüle kuni. Ti aghüle ku ake ghuloki lo avikighiye timi pukhuno nepesu ngono igha i ghu avi kichiqhino qocheni. Avi qosusu kukami momu shichu shishovekemi kikhalalo ighikelo azu pesu avi gilo letepukhu tsucheni. Hitoi qo apu zu avelauye Michhisu qhedulo tshüpukuve cheni.
Avelauno Lapuuno angu pesu avi jibolo qhupheve tsuno heqhipithive cheni. Tishino akhachebo, ashomihi aji kulabohu lakhi eno ashi leqhi 5 no agho lakhi, 6 leghi shi no agho lakhi ishi gho no amutolo pakilo wovecheni. Qokeu vi shiye amip-emi ye chuchemo, tilikhi kumono atsunaghi, aghu ji hipawo shochemo. Avi shiye ghepesuno aghami tsu vecheni, Aghüle kukelo ishi piche: O yamapho, oh sulipho
Oh yamapho, o yama sale, o yama yale
Hipatsa pighi iqha ighu avi kichino avi qocheni. Atughumino o yamasale ipi aye athiu mino o yama yale ipi kichheghi avi qocheni. Avi qochekelo khiuno veqhivenikeno axushu chemo ipicheni. Angau pepuveno shitsami thaikeqo likhino avi qocheni.
(a) Kiu ghuloki lono apinne hipaau shi cheni kea? 1 (b) Avi qonikelo khunoqono aghule ku cheni eno panongu pukhu ye kiu
(c) Tsala kupuju qo ano avelau ye khuno kikhala lo kiu sulo tshu cheni kea? 2 (d) Avi heqhive kelo achineu ye kiu toi keu shi pesu amuto lono pesu
wove chekea? 2
(e) Avi qo akelo kiu toi keqo ji shochemo kea? 1 (f) Akiqi tsulo: (i) O yamasale (ii) Aghuzakiphe 2
SECTION – B (Akiyye) 2. Lakhi likhi yelo atsathi 100-150 dolono. Chili kiye.
a. Akuxu ghala akiviu (Healthy lifestyle)
Momu 6
b. Kukuptsa (Dialogue writing). Ikhonhei keu lono akusami keni no pamma-u alochekeu kuxu ghola kuputsa keu yelo.
3. Hipau dolo lakhi likhi yelo:
a. Yehkümzü (Copy editing) eno ngomichi suveghi yehlo:
Appu huye aghitüxa kutolo tsughükhüi keu nhemgha kijea lo mlalu hipau lo mlah kelo ighono paghengu ye alovilu moe tsalah kupuju ampeu no nhenheshi igha kutokupuyi lo ampeu no achipi lono jelu keu lo ghükka patsü keu hami qhilu tipana pano kihiju kelo pa na atsaha kippetsü mlah aye ampe kupuju loye ambe hami qhulu nani pi kümsü.
Momu 4
b. Kukusu (Invitation). Ighono alokeu ghola lono no kiphi kilo ashekhau tsala kupughu. (annual school function). Moza qhilo shiniye akeu lo tsaqutsalei shino akhoto sutsa pesu yepithi lo.
SECTION – C (Tsayeh eno Pekibide) 4. Jeshe achipiu pe atsajo kümsalo shepichi tsülo:
(a) O likhi _________ lo omllotsülo. 1
(b) Apuh ________ timi kivimi lakhi. 1
(c) Timi ________ thiveni pütsa. 1
(d) O shiaji ________ tuchomujolo. 1
(e) Paye ana ________ chue. 1
5. Hi aqhou atsah küqü akeu shikümzü tsülo:
(a) Ammu ngo afo küma akilo ighiva. 1
(b) Hiketo ye aqoaho lo aküpüghümi. 1
(c) Heli no mujothi kümtsü lakhi chukhava. 1
(d) Alhou pelono ghi o kümghatsü peni! 1
6. Sulekutho hipaqo kiqi yehlo:
(a) Tsülichedutoi 1
(b) Azapolo kighini 1
(c) Ashimine aghü mine 1
(d) Agha-alutoi 1
(e) Alupekili 1
7. Sumi tsahlo pepide suvelo: 5
The best way to protect the environment is by saving trees. No tree dies of old age! But trees are very vulnerable to insects, diseases, natural disasters and intervention of people. If the felling of trees continues, the future of the planet is bleak.
SECTION – D (Tsaiko) Kughakiche
8. Nagami dolo ayeh lutüghiu ye khiu kea? 1
9. Kiu ghenguno lora Raja ye timiqo azakupipeve chekea? 2 10. Scottish Captain ye kiu ghoh pesü Gen. Kaito tsü kea? 2 11. Chisholimi ye kiu kiu suqha shesülimi lau khu kea? 3 12. American Baptist Mission vechewo akikili sughitsü keqo 3 yehlo. 3 13. Kalalishi kiqi ye kiu kea? Pama athiazü ye kiu kishino kütüta shive kea? 2+2=4 14. a. Gen. Kaito ngo Gen. Mhow pama inami yeghilo wukeu ghili yeh lo. 5
Momu
b. “Ike kuchouno pa nipu ye azaku eno apiyi noaphi tchitoi xapusü li jukivi shi achekeu juküsa shive aghi kushimo kelauno pano panipu vito ishipi “No ye kushiye O kimi ghili pivetsü mono ishi aghime shi ani kea? Li no
pa michiluve no ishi khochile no khuu keno imllo shipusa tsü anikea? Mütazü hileno wuveno.” Ipi püzü li nhethi kütsü piye.
(i) Panipu ipi akeu ye khiu kea? (1)
(ii) Azaku apiyi notchitoiveno li jukivi shiache keu jukusa shive li ye
khiu kushi kelono kea? (2)
(iii) Noye kiu shiye O kimi ghili pivetsü mono ime ani kea? Khiuno pi
ani kea? (1)
(iv) No khiu keno imllo shipüsa tsü anikea? Khiu no khiu vilo pi
Leshe
15. Tughunakha ye anguku khije xapu thimo no aghi kea? 1 16. Azüküzü kinnhi lo ayilu ye kulau nishimo kelauno alumlah chekelo kiu
shi chekea? 2
17. Anulikishimi leshe lo anga je khiu kea? Apuh-azza ye kishi li kulapuwu
nishi akea? 2
18. Viyishe Kovulho nuye kiu lono thive eno pa ye khiu sasü kusho mihi akea? 3 19. Tüghünakha ye anguku khijehi puaghi kea? Li tuchomujolu no li sasü
kulakupu shikeu ye khiu kea? 3
20. Pumu kishi mino ilu ghuza kiü Sukha aye lukupuwo
Sheapu tsuna yenoye
(i) Hiye kiu leshe lono ithulu ani kea? 1
(ii) Khuno no aluza lukhave tsu kea? 2
(iii) Hevishe ye ki shi adou lono khiu pimi ani pikea? 1
21. a. Shekupu lakhi yeh lo: Anulikishimi leh 5
Momu
b. Hi yeh puakeu leshe ye khiuno leshe lono kiu pi ani keno akiqi yehlo: “Lojilou nono kulakuwulu moniye aghi kuwo
Shekhani cheala, no sheye shekha ni ke kumo.” (1+4=5) Lotsüh Kiyye
22. Lhophe kithe kütsü-u ye khuu ghili kea? Eno paye kiu shiche kemi kea? 1+1=2 23. Appu ye kiu kighithi phive no kiu kumlah mlah chekea? 3 24. a. Appu ye ado khithohi shive kethiuno Africa yeghi khiveno idechile
wove kea? Africa lo alhikishiu Amuchou gholo ngoke ghuloki lo kiu kiu
nhemgha qhelu kea? 2+3=5
Momu
b. “Pa no inaqhe itheno ithuve. Pano Africa yeghilo apukhu nesü keu aqhi chighiqhaqhi shia, no no aloqhiyi ikuphuvea. Pano sünizü shoghi pa vilo pi noye kükümgha ishou betsü mokeshea?
(i) Pa no inaqhe itheno ithuuve ipi akeu ye khiu, kiu shiye itheno ithuve
kea? (2)
(ii) No no aloqhiyi ikuphuva ipi aakeu ye khiu no khuu vilo pi akea? (1) (iii) “Noye ishou oukümgha betsu mokeshea?” Ipi akeuye khiuno khila wuveniye khuu vilo kükümgha laju kea? (2)