• 検索結果がありません。

GAROSHI BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR # WARDA BO GAROSHI! Garoshi ta un boletin informativo ku Selikor ta repartí na gran mayoria di kas. E di

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

シェア "GAROSHI BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR # WARDA BO GAROSHI! Garoshi ta un boletin informativo ku Selikor ta repartí na gran mayoria di kas. E di"

Copied!
20
0
0

読み込み中.... (全文を見る)

全文

(1)

GAROSHI

BOLETIN INFORMATIVO

DI SELIKOR #4 | 2015

Garoshi e biaha aki ta konsentrá riba diferente aspekto i informashon ku tin hopi balor i ku ta importante pa nos tene kuenta kuné henter aña. Un di e aspektonan ku ta bini hopi dilanti den e artíkulonan di Garoshi ta e responsabilidat ku kada un di nos tin pa tene nos isla limpi. Pa duna un bista di esaki nos ta para ketu na e ròl i tarea di e diferente organisashon ku ta atendé ku shushi pero tambe esun di kada siudadano. Pa hopi di nos shushi no tin balor, pero pa otronan shushi a haña balor finansiero i ekonómiko. Atraves di Garoshi nos lo duna bo mas informashon i tep kiko tur por hasi pa entre otro redusi, reusá i resiklá shushi. Shushi di otro un banda tin konsekuensha pa nos salú, nos medioambiente i naturalesa, nos ekonomia i órden públiko. Netamente pasombra no ta tur hende ta tene nan mes na reglanan skibí pero tambe esnan moral. Tin leinan ku ta duna outoridatnan kompetente e mandato pa aktua kontra di esnan ku no ta kumpli. Garoshi ta pone atenshon tambe na e leinan ku ta den revishon i esnan ku ta na vigor. E deseo pa bario i un Kòrsou limpi ta kresiendo i Selikor ta aploudí kada inisiativa di habitante i organisashonnan ku ta organisá akshon di limpiesa den nan bario i áreanan públiko. Selikor i Fundashon Kòrsou Limpi Bunita semper tei pa duna sosten na e tipo di proyektonan aki. Den e edishon di Garoshi aki a dividí tambe e tipo di shushinan ku tin, kon ta deshasí i separá esakinan, ki servisio

produkto por haña òf kumpra serka Selikor, kiko ta tarea di e kompania di Selikor i tambe ta repasá e trabounan balioso di Fundashon Kòrsou Limpi Bunita.

Atraves di e diferente artíkulonan den e edishon di Garoshi aki, Selikor ta ofresé komunidat diferente

informashon i tep pa asina por bira mas konsiente di e nesesidat pa kuida nos isla. Un tep pa kontribuí na un Kòrsou limpi i bunita ta pa kompartí i papia tokante e informashonnan ku tin den Garoshi ku por ehèmpel henter famia, bisiña, konosí amigunan i tambe ku koleganan di trabou òf di kualke otro organisashon.

Den Garoshi nos ta publiká tambe e fechanan ku ta rekohé shushi gròf gratis den kada bario i tambe tur e servisionan ku Selikor ta ofresé. Pa esnan ku no a risibí Garoshi na kas por bahá esaki for di e wepsait òf facebook di Selikor.

Garoshi ke yuda konsientisá komunidat di e importansia pa tene Kòrsou limpi i bunita! Pues warda bo Garoshi i no tir’é afó.

Garoshi ta un boletin informativo ku Selikor ta

repartí na gran mayoria di kas. E di 4 edishon di

Garoshi ta unu ku sigur bo tin ku warda. Dikon?

WARDA BO

GAROSHI!

ÍNDISE

Palabra di Direktor general di Selikor 02

señor Wesley Kook

Tira shushi riba kaya òf den mondi 04

ta un akto kontra órden públiko!

Influensha di shushi pa nos 05

salú i medioambiente

Influensha di shushi riba kaminda públiko 09

Limpiesa den bario 11

Balor di shushi 11

Caribbean Recycling Company (CRC) 12

Skema di shushi gròf 2015 13

Resiklahe i mas 14

Impuesto di shushi 15

Resiklahe i Hòspital Nobo 17

Curaçao Cares ku enkargo pa yuda 18

organisá Curaçao Clean-up

(2)

2

GAROSHI

BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR #4 | 2015

PALABRA DI DIREKTOR

GENERAL DI SELIKOR

SEÑOR

WESLEY KOOK

RESPONSABILIDAT DI UN KÒRSOU LIMPI TA DI NOS TUR!

“Den e edishon di Garoshi aki mi ta bai pone un tiki mas énfasis riba e ròl i tarea ku e diferente organisashonnan ku ta traha riba e área aki tin. Tambe lo mi pone atenshon na e responsabilidat moral ku kada siudadano tin pa atendé ku shushi na un manera responsabel. Pa no keda na e parti di responsabilidat so, mi ta repasá diferente tep ku por yuda tur siudadano, organisashon i kompania alkansá e meta di un Kòrsou Limpi i Bunita!”

SELIKOR

Selikor ta e kompania responsabel pa maneho di limpiesa na Kòrsou. Selikor ta rekohé shushi di kas rònt Kòrsou un bes pa siman konforme un skema di bario. Selikor ta rekohé tambe shushi gròf den tur bario a base di un skema ku ta publiká den Garoshi, den korantnan lokal, riba facebook i tambe riba se wepsait di Selikor. Selikor ta limpia i mantené limpi e áreanan públiko manera nos sentro di siudat, kayanan públiko i áreanan no poblá. Selikor ta eliminá shushi na sitionan kaminda ta depositá shushi na un manera ilegal, ta mantené ret di kloaka, rekohé kadaver di bestia morto i rekohé outo bieu. Tambe Selikor ta manehá Lèntfel na Malpais i e Trasbordo di shushi na Koraal Specht. Banda di tur esakinan Selikor ta asesorá gobièrnu di Kòrsou den asuntunan di maneho di shushi i medioambiente.

GOBIÈRNU

Gobièrnu ta esun ku ta traha maneho, lei, regulashon i reglanan. I gobièrnu mester sòru pa informá komunidat di esakinan. Di e forma aki habitantenan ta na altura kiko nan mester tene

nan mes na dje i kiko ta e konsekuenshanan si no kumpli ku e obligashonnan. E sektor di salubridat publiko mediambiente i naturalesa tin tambe komo tarea pa tene i mantené sierto partinan di kaminda públiko limpi regularmente.

ÓRDEN PÚBLIKO

Hustisia tei pa sòru ku nos ta kumpli ku lei, regulashon i reglanan. Kada infrakshon riba nos kaminda públiko, manera tira shushi ilegal tambe ta violashon di órden públiko. P’esei si no kumpli ku e reglanan e outoridatnan konserní por tuma akshon, dúna but, eksigí e persona òf instansha pa limpia e molèster aki. Tin diferente lei ku ta na

vigor i otronan ku ta den revishon p’asina atendé e parti represivo mas stringente. Den algun artíkulo mas patras e instanshanan konserní ta bai mas den detaye.

KADA KAS TIN SU KLIKO

Kada kas ta haña un kliko di Selikor gratis pa deshasí shushi di kas den dje. Kada tipo di shushi ku produsí tin un solushon adekuá p’é. Importante ta pa no tira ningun sorto di shushi manera bleki, bòter di glas òf di plèstik, papel etc. riba kaya òf den mondi. E shushinan aki ta kousa molèster i ta afektá nos salú di nos famia i henter komunidat. E shushinan ta duna un mahos bista i ta kousa hopi

Limpiesa di Kòrsou ta sumamente

importante. Komo habitante nos tambe

por yuda pa Kòrsou ta limpi.

Nos mester kuminsá na atendé ku sushi

di un forma responsabel.

Ora bisa e palabra shushi hopi hende ta referí mesora na

Selikor. E pregunta ta ku ta Selikor so ta responsabel pa

hasi i mantené henter Kòrsou limpi.

(3)

molèster. Hopi kos ku nos ta tira afó awendia tin balor i ta kontribuí na ekonomia di nos pais i ta trese mas kupo di trabou.

ALGUN TEP PRÁKTIKO

Hopi biaha nos ta produsí shushi den outo pero nos no ke shusha nos outo. Pa deshasí di e shushinan aki por usa un saku spesial pa tira e shushinan aden. Ora bo yega kas bo ta tir’é mesora den bo kliko. Nos ta duna informashon tambe kua shushi por separá, warda i ora tin un sierto kantidat por depositá esakinan na Kaya di Medioambiente. Si bo separá shushinan manera glas, plèstik òf bleki di aluminio i entregá nan na kaya di medioambiente bo ta risibi Fun Miles. Tin algun kondishon mará na esaki. Por bel na telefòn 46LIMPI pa informashon riba kondishon di entrega.

Kada adrès tin derechi riba un kliko pa deshasí di shushi di kas. Habitantenan ku no tin un kliko por tuma kontakto ku nos departamentu di servisio na kliente na telefòn (465 4674) 46LIMPI. ‘Apesar di e fasilidat aki mi ta keda asombrá di mira saku di shushi bentá riba kaya, kantu di kaminda òf den mondi.’

Ora bo bai laman, sea organisá un fiesta òf kualke aktividat riba kaminda públiko, bai ku sufisiente saku di shushi, separá e shushinan òf tira tur esakinan den e sakunan i tira nan den kliko. Den e edishon di Garoshi aki nos ta presentá bo diferente alternativa mas, manera kiko tin ku hasi promé ku produsí òf kumpra produktonan ku ta produsí shushi.

Nos tur tin e responsabilidat síviko di rechasá kualke komportashon robes ku nos mira riba kaya òf den bario. Un manera pa kumpli ku esaki ta pa informá outoridatnan kompetente pa nan tuma paso kontra di e krímen aki. Yama Polis Ambiental na number di telefòn 432-5800 òf Kuerpo Polisial na 917 pa outoridatnan por tuma medida.

TRANSPORTASHON DI SHUSHI

Ora paga un hende òf un organisashon pa tira shushi afó, ta rekomendabel palabrá kuné ku ta paga su faktura ora e bini bèk ku e komprobante ku el a deshasí di e shushi na Lèntfel òf Trasbordo di shushi na Koraal Specht. Di e forma aki bo tin sigur ku shofùr ku ta transportá e shushi tambe ta kumpli ku lei i reglanan pa depositá shushi. Ta importante tambe pa tapa e shushinan den baki di e vehíkulo ku ta transportá e shushi. Di e forma aki ta evitá ku e shushi ta bula bai i shusha nos kareteranan, ku por kousa peliger den tráfiko. Ta importante pa menshoná ku den e lei nobo,

ku pronto ta drenta na vigor, doño di e shushi ta keda responsabel pa su shushi i no esun ku ta transportá e shushi.

ORGANISASHONNAN PRIVÁ,

PÚBLIKO I SOSIAL

Mayoria di e organisashonnan aki ta produsí diariamente hopi shushi. Tur por yuda tene nos isla limpi dor di produsí ménos shushi i laga deshasí di nan shushi na un manera responsabel. Selikor ta duna konseho tambe kon por manehá e shushi ku ta keda produsí na un manera responsabel. Prinsipalmente pa esnan ku ta ubiká den sentro di suidat Selikor tin servisio spesial.

Selikor su responsabilidat pues ta di sòru ku tin e fasilidatnan optimal i pa tur kas tin un kliko.

Nos ta stimulá uso i reuso di materialnan, ta duna informashon i yuda konsientisá komunidat kon pa atendé mas responsabel ku shushi. Nos ta ofresé diferente produkto, material i konseho pa fasilitá nos bida i nos aktividat òf evento. Por kumpra tambe produktonan ku ta útil pa uso en general ora nos ke limpia i tene limpi. E kompania CRC, ku ta situá riba tereno na Malpais ta atendé ku e parti di resiklahe. Den un siguente artíkulo spesial sr. Leito hefe di lèntfel ta amplia riba di materialnan di konstrukshon e tareanan nan di CRC.

Sr. Wesley Kook ta finalisá bisando: “Mi tin sigur ku meskos ku mi bo no por saka otro konklushon ku limpiesa i tene Kòrsou limpi ta un responsabilidat mutuo! Ban hasi eskohonan korekto! Huntu nos ta tene e isla aki limpi!”

Separá bòter di glas, plèstik òf bleki

di aluminio na Kaya di medio ambiente

pa resiklá i risibi Fun Miles.

un bon baki pa hopi shushi (15 te ku 20m3)

brasa largu ku ta yega tur kaminda

pianan pa para stabil

Pa tur kos ku ta

sali un tiki fo’i man.

Ainda bo ta zonzá di e fi esta? Kurá ta tur na shushi? Ki banda bo kué? Selikor tin un grèper trùk ku ta solushoná bo problema den un ratu di ora. Selikor ta kué bo shushi i bai kuné. Yama Selikor na 465 4674 i informá kua ta e posibilidatnan.

PA SELIKOR, SHUSHI TA UN ASUNTU SERIO. WWW.SELIKOR.COM | INFO@SELIKOR.COM

brasa largu ku ta yega tur kaminda

pianan pa para stabil

sali un tiki fo’i man.

kapasidat pa hisa

asta un yu’i bayena (3260 kg)

(4)

4

Ruiter: ‘Mi ta lamentá di mira ku tin hende ta aktua kompletamente for di òrdu i ta tira tur sorto shushi riba kaminda públiko djis pasombra nan ta pensa ku no tin lei. Esaki ta un komportashon robes i no mester dependé si tin lei òf si esaki ta na vigor si òf nò. Ta algu ku mester sali di nos mes, ku shusha nos isla ta kontra di regla i prinsipionan moral.”

Netamente pasombra no ta tur hende ta komportá nan mes manera debe ser mester bini ku lei pa supervishon, kòntròl i mantenshon di órden públiko. For di 2010 ku nos a bira Pais Kòrsou e lei ku ta regardá órden públiko, ku ta prohibí entre otro tiramentu di shushi riba kaminda públiko i depósito di shushi na sitionan ilegal, no a pasa. E lei aki a bai riba e lista negativo, manera gobièrnu ta yam’é, pa haña un revishon kompletu. E revishon aki a keda kla i ta na Parlamento. Manera e lei ser aprobá, publiká i e drenta na vigor por aktua mas severo kontra tur esnan ku ta hasi nan mes responsabel pa depositá shushi ilegal.

E ordenansa ‘Landsverodening Openbare Orde’ ta duna tur Polis i Polisnan Ekstraordinario (Buitengewoon Agent) e mandato i posibilidat pa kontrolá, sanshoná i atendé tur mal komportashon riba kaminda públiko. E lei ta sumamente amplio kaminda por aktua riba masha hopi kos mas banda di atendé ku esnan ku no ta deshasí di shushi na un manera responsabel. Algun ehèmpel banda di shushamentu di nos isla, por duna sanshon na personanan ku nan awa shushi di kas ta subi karetera, gritamentu duru riba kaya, kachó riba i kayai nan molèster di shushi riba kaya òf plenchi, skòpmentu di bleki, uriná riba kaya. Pues e lei ta enserá kualke mal komportashon di siudadano

riba kaminda públiko inkluso tur forma robes ku ta atendé ku nos medioambiente i naturalesa. Banda di e ordenansa aki tin e lei ku ta regardá malesanan kontagioso, ku si ta bálido. E ordenansa aki ta duna e polis (ekstraordinario) e outoridat pa ehekutá kòntròl i duna multa hasta riba tereno i den edifisionan privá. Aki ta trata di shushedat i artefaktonan ku por sirbi pa alohá òf ku ta bira lugá pa tur insekto òf animal brui, ku ta òf por sirbi komo transportadó di malesa kontagioso.

Nos Kódigo Penal nobo ku ta data for di 15 di desèmber 2011 tambe ta duna outoridatnan di Ministerio di Hustisia, Kuerpo Polisial, Ministerio Públiko, Polisnan Ekstraordinario e mandato pa aktua kontra e delitu di shushedat di nos suela,

laman i nos airu. Por apliká e lei pa persiguí malechornan pasombra shusha nos isla ta un akto kastigabel. Nos Kódigo Penal no ta distinguí e parti di kamindanan públiko for di esun di propiedat di kurá, manera ta e kaso ku e lei nobo di Openbare Orde. Tur delito di shushi i polushon den awa, riba laman, den airu, suela, den roi òf den kurá di kas ta kastigabel. Meskos ku e Kódigo Penal i lei di Openbare Orde por kastigá bo ora gará bo ta hasiendo e delito òf por investigá e kaso, esaki sigur si ta un delito ku ta keda ripití su mes regularmente.

Si nos keda riba e aspekto di tira shushi riba kaminda públiko manera por ehèmpel riba kaya, den mondi, den roi, kantu di i den laman etc. e lei di Openbare Orde konosé un sanshon di maksimal fl. 5000,00 di but i tambe konfiskashon di por ehèmpel e medio ku a usa pa tira e shushi afó. Ta konfiská e trùk ku probablemente ta e medio di entrada òf e outo ku ta e medio di transporte. Tin diferente forma i medio pa analisá i investigá ken a tira e shushi konserní. Naturalmente komunidat mes ku ta mira e suseso i sigur esnan ku tin molèster dirèkt tambe por pone outoridatnan kompetente na altura di e kaso pa aktua. Segun Ruiter mirando e nivel di shushi di nos isla i e direkshon ku e ta bayendo e nesesidat di aktua ta grandi. Apesar di programanan di konsientisashon i akshonnan di limpiesa nos ta ripará ku nos isla ta keda òf bira mas shushi. Ku otro palabrá manera e lei pasa lo tin bastante kontròl i sanshon.

“Mi tin sigur ku ningun persona òf organisashon lo no tin gana di haña nan ku un but haltu òf pèrdida di nan propiedat djis pasombra nan a hasi un kos di flohera òf pa malahèmpel ta shusha nos isla. Laga nos kuminsá kustumbrá for di awor ku shusha nos isla ta prohibí i kastigabel. Ta importante pa nos duna un señal korekto na entre otro nos yunan i na turista i bishitante di nos isla, ku nos ta stima nos dushi isla.”

TIRA SHUSHI RIBA KAYA

ÒF DEN MONDI TA UN AKTO

KONTRA ÓRDEN PÚBLIKO!

Tico Ruiter ta Polis i ta duna sosten na stipulashon

di maneho hudisial na ministerio di Hustisia. Un

di e manehonan ku el a yuda traha riba dje ta

esun di órden públiko. E maneho aki ta mará na

e lei “Openbare Orde”, ku a pasa tur trayekto di

konseho i ta na Parlamento aktualmente pa pronto

nan atendé.

(5)

GAROSHI

BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR #4 | 2015

Den edishon di Garoshi aki nos lo trata tópikonan ku tin di haber ku e sektor di salubridat i di medioambiente. E ministerio aki ta responsabel pa maneho di shushi. Selikor ta un kompania di gobièrnu ku ta kai bou di e ministerio aki ku ta responsabel pa ehekutá e maneho menshoná. E ministerio di Salubridat Públiko Medioam- biente i Naturlesa 2 sektor ku tin di haber direktamente ku shushi. E sektor enkargá ku Asuntunan di Salubridat ta responsabel pa maneho i kuido en general di komunidat. E sektor i departamentu di Medioambiente i Naturalesa tin e dos áreanan aki bou di su maneho. E ministerio ta duna tambe pèrmit na organisashonnan i ta enkargá ku limpiesa di sierto partinan di Kòrsou. Ámbos sektor ta enkargá tambe ku kontròl, mantenshon i sanshon ora no ta kumpli ku lei i maneho ku ta kai bou di nan responsabilidat.

Konsientisashon riba tur e áreanan aki tambe ta parti di tarea di e sektornan.

Komo minister pero tambe komo profeshonal i siudadano e loke ta para mas sentral pa Minister Whiteman ta prevenshon. “Mi ta preferá di papia di limpiesa i no di shushi. Ora bo ta tene limpi bo ta papia di higiëna i ta prevení kualke malesa i molèster tantu pa nos mes komo pa nos próhimo. Pues pa ami prevenshon ta e liña kòrá ku ta kore den mi maneho. Esaki ta kana pareu ku eliminashon di shushi si nó e resultado ta malesa. Mi ta hopi konsiente i awor mas ku nunka, mirando e gran kantidat di hendenan malu ku dengue i chinkunguya, ku nos ministerio tin e ròl hopi grandi den konsientisashon di nos pueblo. Nos mester duna mas informashon i traha konhuntamente ku otro ministerio riba e áreanan aki. Huntu nos mester duna mas atenshon na

edukashon i formashon di nos hendenan i kuminsá for di trempan.

Nos mester pone mas foko riba e balor i importansha di limpiesa i e motibu pa tene kuenta ku un medioambiente i naturalesa sano. Kada siudadano mester sa kiko por i no por, kiko ta bon i no bon, kiko no ta tolerabel i kiko ta kastigabel. Informashon nunka no ta demasiado. Nos mester traha riba dos spor esta riba prevenshon i represhon.”

Tin 3 lei ku ta atendé ku no kumplimentu di shushi riba kaminda públiko i tin e Kódigo penal nobo ku tambe ta duna e ministerio mandato pa aktua. Miéntras tantu komunidat no ta kumpli ku lei, regulashon, maneho pero tambe e obligashonnan ku un pèrmit ta trese kuné, mester sigui traha riba e parti di represhon. E leinan Hinderverordening i Afvalstoffenverordening ta den proseso di haña sobrá konseho pa pronto atendé nan den Parlamento. E lei Landsvordening Openbare Orde si ta kla i pronto lo ser tratá den Parlamento. E ministerio aki ta trahando riba diferente plan integral ku otro ministerio manera esun di desaroyo di nos hubentut i pa amplia kupo di trabou. Minister Whiteman ta kere ku ta importante kuminsá for di trempan ku formashon i edukashon serka mucha chikitu i lanta e konsiensia di tene nos isla limpi, ku ta parti di nos patriotismo. Tambe e ta haña ku mester laga nan sera konosí for di un edat yòn ku e mundu di animal i di agrario, di medioambiente i tur e posibilidatnan ku esakinan ta trese kuné p.e. pa kupo di trabou, entrada i kuido di nos salú. Konhuntamente tin ku empoderá nos hendenan ku proposishonnan pa un mihó desaroyo i

INFLUENSHA DI SHUSHI

PA

NOS SALÚ I MEDIOAMBIENTE

Ora nos ta papia di shushi nos ta toka dos tema

hopi importante esta, nos salú i medioambiente.

Pa e edishon di Garoshi aki nos a haña koperashon

di minister di Salubridat Públiko i Naturalesa,

Ben Whiteman, miembronan di su tim di maneho

i su kolaboradornan ku a suministrá nos ku

informashonnan hopi importante pa komunidat

tene kuenta kuné.

(6)

6

GAROSHI

BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR #4 | 2015 kalidat di bida di nos pais. P’esei e ministerio di

Salubridat Públiko Medioambiente i Naturlesa ta trahando riba formanan kreativo pa atendé ku higiëna, salubridat i limpiesa den su totalidat. Minister Whiteman su meta ta pa huntu ku e otro ministerionan traha riba un plan integral pa e área di salubridat, medioambiente i naturalesa tambe. “Mi ta konsiente ku nos no tin tur lei kla ainda pa aktua i tambe nos no tin tur material, ekipo i kantidat grandi di personal pa kontrolá henter Kòrsou 24/7. No ta realístiko tampoko ku un pueblo ta stèns riba lei so pa e komportá su mes debidamente. Mi ta hasi un apelashon na tur mayor, adulto, kompania i organisashonnan, skol i tur siudadano pa wak tambe kiko ta e partinan ku nan por kontribuí kuné pa tene nos isla limpi, tin un medioambiente i naturalesa dushi i pa nos por biba mas salú.”

Dr. Sirving Kelly direktor di Geneeskunde en Gezondheidszaken (G&Gz) ta responsabel pa e área di salubridat i ta kere ku ta bon pa para ketu na e persepshon ku tin di shushi. Segun dr. Kelly hopi hende ta kere ku shushi ta algu normal i ku e shushi den nos kurá, riba kaya, den mondi patras di nos kas, den nos bario i den roi no ta afektá nos. Esaki ta un persepshon hopi robes. Dikon? Shushi riba su mes ta un fuente di bakteria i ta e mes tin efekto i konsekuensha riba nos salú. Ora nos kere ku e orígen di malesa ta otro hende ta bon pa paga tinu un ratu den bo mes kurá i kas ku por ta kousante di malesa. “Ta bon pa mi menshoná tambe ku shushi for di un distansha di 100m2 (

p.e. un kurá di 1000 m2) for di nos kas tambe ta

okashoná molèster i malesa. Tur e bestianan ku ta stima shushi ta sea bula òf ta move di un sitio bai otro masha lihé mes i tin di nan hopi mas leu ku nos ta kere. Sin bo ripará nan ta serka bo pasombra abo tambe tin shushi òf awa pará den kualke kos ku ta invitá nan pasa serka bo.”

Restu di kuminda ta algu ku nos tur ta produsí na kas. Esaki ta bira shushi di kas òf di restorant i si nos no deshasí di nan mesora òf na un manera apropiá tin konsekuensha fèrfelu pa nos salú. Tur kuminda ku ta pará hopi tempu òf restu di esakinan ku akumulá ta krea beskein i ta bira kuminda pa otro bestia manera djaka, raton, muskita, kakalaka i sangura. Sierto berdura i fruta ta trese lagadishi i yuana ku por ta ménos peligroso pero si ta kousa molèster.

E kuminda ku para ta hincha òf fermentá i ta krea gas òf alkohòl ku por forma un sorto di eksploshon. E ta krea fungus (schimmel) i bakteria ku por duna nos algun malesa i infekshon. Ora e bestianan aki kome nan ta sigui multipliká i ta karga nan spor bai otro kaminda. Nan ta laga webu atras ku ta sigui hasi daño na nos salú.

Tur ta akumulá vírus tambe ku por hasi nos malu i sigui pasa esaki pa otronan.

E sangura Aedes aegypti ku ta e kousante di vírus dengue i chikungunya ta unu ku tur hende a tende di dje i hopi ta esnan ku ainda ta sufri di e resultado di e malesanan aki. P’esei ta importante pa tuma e molèster i wak den kualke artefakto pará ku tin awa limpi den dje i wak si tin yen di bichi ta landa den e awa. Esakinan ta bira sangura, ku ta bula i transportá su mes di un lugá pa otro. E sangura aki ta sigui pone webu i brui bai gol. E awa ku ta pará den kualke artefakto den kurá òf kas ta krea e sangura aki, e ta morde i spùit e vírus den nos kurpa i ta laga esun ku el a pika simannan largu yen di doló. Ora e kaba e ta pika otro hende hasi nan tambe malu. Pues mester tene kuenta ku shushi rondó di kas tambe.

Banda di sangura tin algun bestia mas masha molestioso ku por trese malesa pa nos. Un di e bestianan aki ta muskita. Nan ta move di un lugá pa otro masha lihé mes. Meskos ku sangura bientu tambe ta yuda nan bula bai mas leu i bai multipliká. Nan ta kargadó di bakteria, vírus i bichinan ku por okashoná malesanan hopi pisá. Djaka i raton ta e dos bestianan ku hopi di nos tin miedu di nan. Tin di e malesanan ku nan ta trese ta bisto i otronan nò pero nan efekto tei i ta kontaminá otronan. Kaminda tin djaka i raton tin shushi. Un fruta den kurá ku no a tira afó ta kuminda pa e bestianan aki. Kakalaka, ku ta bini na diferente tamaño ta otro di bestianan ku ta karga bakteria. Esnan chikí ta move masha lihé i ta brui sin miserikòrdia. Sea nan ta bula distansha grandi òf ta trafiká masha lihé mes bai otro sitio kaminda tin un ambiente trankil. Aki nan ta sigui brui i ta kousa molèster i malesa. Vruminga ta buska kuminda òf bestia pa nan kome òf ta karga esakinan bai nan nèshi. Tin yen modèl, tamaño i koló i tin vários hende

tin alergia pa vruminga. Banda di esaki nan ta drenta tur kaminda tin kumindá no bon tapá ku konsekuensha ku nos ta tira e esakinan afó pasombra nan a bira shushi pa nos. Ta bon pa wak e fuente ku ta okashoná e bishita di vruminga i eliminá esaki. Tur e bestianan ku ta trese molèster i malesa aki ta forma parti di un proseso natural. Nos no tin influensha riba nan eksistensha ni no por eliminá nan kompletamente fásil pero nos por evitá di kria nan si.

Segun dr. Kelly prevenshon ta e palabra mágiko. Si nos kada unu evitá di krea shushi, sòru pa nos kurá ta limpi, evitá material, kos i lugánan ku ta yuda brui sangura i otro bestianan ku ta trese i hiba malesa nos ta basta leu kaba. Nos por hasi hopi nos mes dor di tene limpi i prevení. No tuma un aktitut di warda riba gobièrnu i Selikor pa limpia òf spùit pa e.o. sangura. Kada siudadano por yuda konsientisá otro tambe kon pa kuida nan mes i nan famia. Stòp tambe di krea sitio i lèntfelnan ilegal ku ta bira lugá pa bestianan brui i sigui okashoná malesa. Den temporada di áwaseru nos mester ta mas kouteloso i responsabel ku nunka.

Gabriel Murray ta Direktor di Sektor Maneho di Medioambiente i Naturalesa ta kere ku e persepshon i mentalidat di shushi riba nos isla ta kompletamente robes. Segun Murray dia henter komunidat bira berdaderamente konsiente e ta karga su responsabilidat manera mester ta i ta mira e balor ku shushi tin.

Pa loke ta e área aki, Gobièrnu tin via Konstitushon algun obligashon. E tin e tarea di protehá nos medioambiente, atendé komportashon di su siudadanonan pa nan kuida i mantené nos medioambiente i naturalesa i sòru pa tin un Lèntfel pa deshasí di shushi. E tin tambe e obligashon sosial i moral di eduká komunidat i den kaso ku no tin kumplimentu e tin e obligashon pa sanshoná esnan ku ta hasi destrukshon na nos medioambiente i naturalesa i krea molèster i malesa.

E sektor di Medioambiente i Naturalesa ta repartí den 3 parti: Sektor Agrario, Medioambiente i Naturalesa. E ta atendé e parti di maneho, mantenshon i kuido di medioambiente i naturalesa, piskamentu, bestia di rasa, plantashon i hortikultura i ta bende simia. E ta fasilitá kunukero i kompanianan ku ta atendé ku kria di bestia i peska i ta duna informashon, konseho i sosten riba e aranan menshoná. E sektor tin tambe algun tarea di limpiesa. E ta sòru pa limpiesa i mantenshon di tur plenchi, parke i hardinnan públiko. Insidentalmente ta yuda limpia sierto áreanan públiko i huntu ku Selikor i Fundashon Kòrsou Limpi Bunita ta yuda tene akshonnan di limpiesa pa p.e. skolnan.

Tur kùp, bòter, artefakto di glas, tayer,

outo, tur sorto di shushi di kurá bòncha

etc. kaminda awa ta keda pará ta e sitio

(7)

Gobièrnu konosé 3 lei. E lei ‘Hindervordening’ ku ta den revishon ta atendé tur loke tin di haber ku aspektonan di medioambiente i naturalesa i protekshon di esakinan. Pa lei sierto organisashonnan mester di pèrmit di e sektor aki pa nan por funshoná. Si nan no kumpli ku e kondishonnan menshoná por kita nan pèrmit. ‘Afvalstoffenverordening’ ta e lei ku ta regardá asuntunan ku tin di haber ku shushi i ta trata e área i tw di Selikor. E lei aki tampoko no a pasa despues ku nos a bira pais Kòrsou pero ta den revishon. E diferente instansha i institutonan mester kaba atendé e rekisitonan i konseho. E lei ‘Politieverordening’ a kambia di nòmber i bira ‘Landsverordening Openbare Orde’ i ta bai atendé tur tipo di molèster, opstákulo i desórden riba kaminda públiko. E ordenansa aki ta den su fase final i ta pronto lo drenta na vigor.

Por atendé infrakshon riba 3 nivel. E parti Penal (strafrechtelijk) kaminda outoridanan kompetente ta eksigí pa stòp ku un infrakshon. Si no kumpli ‘Officier van Justitie’ por persiguí i sanshoná esun ku a kometé e infrakshon dor di pone beslag, sera e lokalidat òf duna un but. Nos konosé tambe e parti di Derechi sivil. Si no kumpli ku e artíkulonan den nos Kódigo Penal ku ta trata áreanan públiko e persona òf instansha konserní ta kastigabel. Nos tin e Reglanan Gubernamental kaminda e departamentu di Medioambiente i Naturalesa ta duna atvertensha, por eksigí daño i perhuisio i ta hasi un kalkulashon di e gastunan pa drecha òf pone e área òf situashon den su forma normal.

“Personalmente mi ta kere den un maneho integral kaminda tur instansha ku ta atendé ku e aspekto di shushi i su konsekuenshanan, ta traha riba un plan stratégiko di konsientisashon. Di e forma aki bo por aserká e problemátika di shushi na Kòrsou na un manera mas duradero i via diferente kanal i organisashon. Huntu nos por hasi mihó impakto riba habitantenan, hóbennan, staf i personal di kualke organisashon òf kompania, na un manera mas efisiente. Na final limpiesa i mantenshon di nos isla ta un tarea di nos tur!”

E sektor aki konosé tambe e departamentu di Medioambiente i Naturalesa i tin algun tarea spesífiko. E ta vigilá, kontrolá i sanshoná si no kumpli ku lei i e pèrmitnan ku e departamentu ta otorgá. E departamentu tin e tarea di duna pèrmit nobo òf prolongá pèrmitnan eksistente. E ta analisá registro di pèrmitnan eksistente pa wak kua ta na vigor ainda i ta enkargá ku mantenshon di òrdu. Sea ku ta e departamentu mes a konstatá infrakshon òf por ehèmpel ora un instansha òf siudadano entregá un keho relashoná ku medioambiente i naturalesa.

Ervin Sille, hefe di e departamentu ta splika ku den kaso di un infrakshon Polis Ambiental di e servisio lo atendé esakinan konforme maneho i si ta nesesario ta kita e pèrmit for di e instansha òf persona konserní.

E vigilansha pa mantenshon di regla i lei ta konta pa kuater entidat. Ta kategorisá nan di e siguiente

forma. Empresa ku ta enserá gobièrnu i sektor privá. Instituto ku ta instanshanan privá, refineria, hòspital i horeka. Personanan privá ta esnan ku tin negoshi di un solo doño (eenmanszaak) i habitante ku tambe mester kumpli ku e obligashonnan ku lei ta preskribí pa kuido di nos medioambiente tantu riba tera, den airu, riba i den laman.

Tin diferente aspekto ku por kousa molèster ku ta importante pa nos tene kuenta kuné den nos bida diario. Awa ta unu di nan. E ser humano mester di awa pa diferente uzo manera pa e bebe, laba kos i paña, muha mata etc. Hopi di nos ta usa awa destilá di Aqualectra i otronan ta usa awa di yobe òf di pos pa diferente kos ku eksepshon di bebe i kushiná. Den kaso ku nos ta usa barí pa fangu awa esaki mester ta bon tapá òf mester usa p.e. abate pa evitá sangura. Loke nos no ta fangu mester por kore bai roi òf berpùt sin ningun problema. Si nos stroba e proseso aki i e awa keda para e ta okashoná hopi molèster. E berpùt naturalmente tambe mester ta bon seyá. Sea ku ta awa di kranchi òf awa di yobe keda pará den kualke artefakto den kurá òf den kas é ta bira atraktivo pa sangura ku na su turno ta trese malesa.

Mester tene kuenta tambe ku e manera ku nos ta atendé ku kuminda manera por ehèmpel, kon nos ta laba, herebé òf kushiná esaki. Tur loke nos no kome ta bira shushi. Otro aspektonan importante ta tambe kiko nos ta kumpra, den kua empake nan ta bini i kon nos ta tira nan afó. Tur kuminda den bleki, bòter, tayo di foam, kuminda prepará, ku vèt, zetanan ku nos ta usa etc. ta bira shushi. Kon nos ta deshasí di nan por bira un problema pa medioambiente i nos naturalesa. Kuminda ku keda pará, no ta bon será òf tapá ta kria bestia òf ta tira esakinan den mondi, kant’i kaminda etc. ta okashoná mas molèster i malesa.

E departamentu ta atendé tur molèster sea riba propio inisiativa ora di kòntròl i ta patru-yá òf ora un denunsia òf keho drenta. Pa tur molèster di zonido, stòf, holó stinki, polus-hon, shushi etc. por akudí na departamentu di Medioambiente i Naturalesa via mail smdcuracao.see@gmail.com òf number di telefòn 432 5800 òf por pasa personalmen-te na LVV, Klein kwartier. Tanpersonalmen-ten e leinan konserní no ta kla e departamentu i su Polisnan Ambiental ta hasi uso di nos Kódigo Penal i den kasonan ku un organisashon tin pèrmit por duna un but, eksigí esun ku ta kometé e delitu pa stòp esaki òf drecha loke el a daña. Por yega asina leu tambe ku ta kita su pèrmit.

Segun Sille loke nos mester hasi ta simpel, kumpli ku e leinan, maneho i kondishonnan pará den e pèrmit. Kuida nos medioambiente i naturalesa i protehá nos mes i nos famia i otronan kontra di malesanan ku shushi ta okashoná. ‘Nos mester bira konsiente ku ta nos mes ta e orígen di hopi malesa pasombra nos ta kere ku shushi ta algu pa otro hende, instansha òf gobièrnu atendé. Nos kada un tin nos parti den esaki.’

Un home run pa

medioambiente!

bleki bòter di glas

bòter di plèstik

Ora bo entregá bleki, bòter di plèstik òf glas bashí na e KAYA DI MEDIOAMBIENTE di Selikor (Malpais) bo ta risibí Fun Miles pa nan! Kuida medioambiente i spar Fun Miles pareu! Un home run pa abo i pa medioambiente. Yama Selikor na 46 LIMPI (465 4674) pa e kondishonnan.

PA SELIKOR, SHUSHI TA UN ASUNTU SERIO. WWW.SELIKOR.COM | INFO@SELIKOR.COM

24 PIDA =

25

fun

MILES

*

(8)
(9)

GAROSHI

BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR #4 | 2015

Na promé lugá lo bo bisa shushi pa shushi tur ta shushi i limpi pa limpi ta limpi. Segun Lourens si nos kue e dos konseptonan aki, esta shushi versus limpi i nos kompará komportashon di nos pueblo bo ta mira ku tin demasiado interpretashon pa e mesun kos i ta amplia riba e pensamentu aki. “Limpiesa tin un nifikashon amplio i ta parse ku e manera ku nos ta interpretá esaki ta hasta kontradesí otro. Un bon ehèmpel ta ku tur loke nos no tin mester i no ta usa mas ta bira kos di tira afó. Pa e persona ei e no tin balor. E manera ku ta deshasí di e shushi ta hasi e diferensha. Pa otronan e kos ku nos ta konsiderá komo shushi tin hopi balor. Esaki sigur si mira resultado di produktonan ku a resiklá, a inventá òf ku a trahá algu kompletamente nobo for di e loke nos ta konsiderá shushi.”

E interpretashon di kiko ta shushi i kiko ta limpi ta kompleho i ta laga espasio pa hopi pregunta. Algun di e opservashon i preguntanan ku Lourens ta hasi ta lo siguiente. Un hende ta tene su kurá limpi pero e ta tira shushi patras di su kas òf den mondi. E otro ta tene su outo limpi i ta tira shushi for di bentana i shusha nos kareteranan. Pregunta: nan ta kere den limpiesa? Nan ta para responsabel pa nan akto robes? E pregunta general ta e ora ei ta ken tin ku limpia e shushi ku nan a produsí ku a shusha kaminda públiko? Segun hopi ta trabou di Selikor. E komportashon pa ku limpiesa pues ta varia òf kambia dependé si e persona ta sintié responsabel pa e akto òf ta interesá pa kuida i tene Kòrsou limpi.

Selikor ta hasi bastante pa yuda konsientisá nos komunidat. Hopi sèn ta bai na aviso, spòt na radio i televishon, ta limpia bario, ta koperá ku limpiesanan den bario i du un òf otro organisashon. Lamentablemente esaki no ta sufisiente. Lourens ta konvensí ku nos mester bira mas konsiente ku ta habitantenan mes ta kousante di hopi molèster di shushi riba kaya, den mondi, den nos lamannan

INFLUENSHA DI SHUSHI

RIBA KAMINDA PÚBLIKO

–Anthony Lourens–

Anthony Lourens hefe di e departementu

Mantenshon di Sentro di Suidat i áreanan Públiko

ta haña masha interesante pa wak kiko ta e

interpretashon ku tin di shushi den relashon ku

komportashon.

kapasidat: 60 liter

BO SHUSHI TA

EKSIGÍ KALIDAT!

EKSIGÍ KALIDAT!

BO SHUSHI TA

EKSIGÍ KALIDAT!

BO SHUSHI TA

plèstik ku no ta sker

rant di skama pa sker kita ku komodidat bòm reforsá

por konop’é fásilmente

*Oferta bálido pa tempu defi ní.

Awor mas kumbiniente pa bo saku. 30 40 saku pa NAf 15,50 só!*

Optenibel na puntonan di benta di Selikor Parera, Marshe Bieu i Lèntfel Malpais.

PA SELIKOR SHUSHI TA UN ASUNTU SERIO. WWW.SELIKOR.COM | INFO@SELIKOR.COM

15

40 saku:

50

so!

(10)

10

GAROSHI

BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR #4 | 2015 etc. Banda di e leinan ku nos tin i esnan ku

pronto lo drenta na vigor i tambe programanan di konsientisashon ku nos ta traha riba dje ainda tin hende ta kontribui na shushedat. ‘Ami ta kere ku nos mester kambia nos bista riba kiko ta shushi i kambia nos mentalidat di esun ku ta produsí shushi pa esun ku ta e fuente di shushi komo habitante nos ta produsí shushi i ta nos mester mantene un Kòrsou limpi.

Un bon ehèmpel kon por evitá shushi riba karetera ta dor di anda ku transportashon di shushi na un manera responsabel. Parti di e shushi non visual riba kaya ta bini di trùknan ku ta transportá shushi dor ku no ta tapa e shushinan, ku konsekuensha ku nan ta bula bai. Por kumpra material spesial pa tapa e shushinan i asina evitá kualke molèster pa otronan.

Tur e instanshanan manera kompanianan, hotèl, restorant, organisashonnan gubernamental i semi gubernamental, fundashon, skol, hòspital etc. ta produsí shushi na kantidat grandi. Selikor ta duna konseho kon pa deshasí di e tipo di shushinan ku nan ta produsí. Tambe e ta konsehá kon por evitá produkshon di shushi i kiko otro por hasi ku esakinan. ‘Mi ta rekomendá e instanshanan aki tambe pa skohe kompanianan ku ta rekohé, transportá i deshasí di shushi na un manera responsabel. E úniko kaminda pa deshasí shushi legal ta na Lèntfel Malpais i Trasbordo di shushi na Koraal Specht.’

Selikor ta brinda oportunidat na kompanianan di konstrukshon i personanan ku ta konstruí kas pa hiba shushi di konstrukshon gratis Lèntfel. Por kumpra santu i greis ku a resiklá for di materialnan aki ku a hiba Lèntfel, na un preis mas barata ku merkado.

Mayoria di kos ku nos importá i kumpra òf usa ta bira shushi. Nos por skohe pa tira e artefaktonan ku nan ta bini aden den nos kliko, pero mas mihó ainda nos por separá nan i hiba nan Kaya di Medioambiente na Lèntfel i haña Fun Miles. Pero tambe nos por resiklá esakinan nos mes (mira tepnan balioso riba Internèt). Tin vários material i produkto ku nos por hiba Lèntfel pa resiklahe. Por depositá esakinan tambe den e diferente kònteinernan spesial, ku entre otro Selikor òf kompanianan privá ta poné na pòmpnan di gasolin, supermerkado òf otro sitio. Un di e mihó kosnan pa

hasi ta stòp di produsí shushi. Kada saku di plèstik ku nos usa, kada bòter, bleki, kùp, papel etc ta bira shushi. Kon bo ta deshasí di esaki ta bisa hopi di kuantu bo ke kuida Kòrsou, segun Lourens. Nos roi i kloaka tin un ròl hopi importante i no mester neglishá esaki. Ora awa seru kai e roi ta kanalisá e awa mand’é su destino. Kada shushi ku tira den roi òf kloaka ta verstòp esakinan i e awa no ta kore bai su destinashon. Den un kaso asina naturalesa mes ta sòru pa su mes i e awa ta buska otro kaminda pa e bai ku e konsekuensha ku kaya, kurá i kasnan rondoná i den besindario ta yena mas fásil ku awa i ta kousa molèster. Pa e motibu aki ta importante pa no depositá shushi di kas, shushi gròf òf di konstrukshon den e sitionan aki. Por tuma kontakto ku Selikor pa konseho òf pa transportashon di e shushinan menshoná. Tur aña Selikor tin tambe un programa pa limpia un kantidat di bario. Esaki te kaminda e presupuesto ta permití. Gobièrnu ta kumpra i finansiá e servisio

aki serka Selikor. Otro forma pa haña sosten ta ku e organisashon òf fundashon den bario mes ta forma nan grupo i ta limpia. Kondishon pa bini na remarke ta ku mester usa e sosten finansiero aki pa duna bèk na e bario. P’esei mes Selikor ta aploudí ku tabatin hopi inisiativa partikular kaminda gruponan i diferente organisashon mes a tuma inisiativa pa limpia nan bario i diferente kamindanan públiko.

Ta bon pa ripití ku no ta kobra habitantenan, ku ta limpia nan kas i kurá ora nan hiba nan shushi Lèntfel òf Trasbordo di sushi na Koraal Specht. Por hiba te 1000 kilo di shushi pa aña gratis. Kada biaha ku hiba shushi nos ta registrá e peso i tipo di shushi. Ta te ora e shushi oumentá i e surpasá 1000 kilo pa aña nos ta kobra fl. 30,00. pa 1 ton (1000 kilo). Ta konsehabel tambe pa kada habitante, ku ta paga un kompania òf persona pa tira shushi afó, eksihí e komprobante ku su shushi a keda depositá na Lèntfel òf Trasbordo na Koraal Specht.

Ta resiklá tur e produkto i materialnan

ku ta trese na Kaya di Medioambiente

òf ku ta depositá den e kònteinernan

destiná pa kada tipo di shushi

(11)

Shushi tin diferente komponente i tin balor ora bo separá nan bon. Separashon di shushi i resiklahe di esakinan tin benefisio direkto den nos mes saku i indirekto pasombra nos ta kontribuí na medioambiente. Shushi tin un balor ekonómiko i finansiero i ta bon pa nos salú.

Por depositá e material i produktonan separá na Kaya di Medioambiente na Lèntfel kaminda entre otro ta kolekshoná, separá, resiklá i eksportá esakinan. E paisnan di destinashon ta usa e materialnan i traha otro tipo di material òf produkto.

John Amarica, profesional riba tereno di resiklahe, ta elaborá riba e diferente balornan ku tin ora nos separá shushi i atendé ku esaki na un manera responsabel.

BALOR EKONÓMIKO

Kada biaha ku nos separá shushi i nos depositá esaki nos ta kontribuí ku empleo. Selikor tin trahadónan spesial pa yuda klientenan depositá nan shushi separá. Na diferente pòmp di gasolin Selikor tin kònteiner spesial pa tira bòter di glas i plèstik i bleki di aluminio. Tin algun empresa privá ku ta kontribuí na mas trabou dor di hasi negoshi di resiklahe i eksportá e produktonan ku ta depositá serka nan. Di e forma aki kada persona ku depositá shushi separá ta yuda trese devisa i ta kontribuí direktamente ku ekonomia di nos isla. Un Kòrsou ku kareteranan sin shushi ta kontribuí tambe internashonal na un mihó nòmber. Mas

i mas turistanan ta skohe pa bai fakansi na un pais kaminda su habitantenan ta kuida i tene nan pais limpi. Turistanan ku bishitá nos isla por sigui hasi promoshon di un Kòrsou limpi i bunita. Mas turista nos tin mas benefisio ekonómiko esaki tin pa Kòrsou.

BALOR FINANSIERO

Te ku un sierto kantidat Selikor no ta kobra pa hiba e shushinan separá pa resiklá. Esaki ta nifiká ku no tin ku paga pa depósito i ningun kompania no mester kobrá ora ta resiklá shushi. Otro bentaha finansiero ta ku ora hiba shushi separá na Kaya di Medioambiente bo por spar Funmiles. Tin sierto kompanianan privá ta paga ora bo trese e materialnan separá ku nan ta resiklá.

BALOR PA NOS SALÚ

Hopi di e produktonan ku nos ta kumpra i nos ta tira unda ku ta, na lugá di separá nan pa resiklahe òf pa otro uso, ta kousa molèster pa nos salú. Si nos anda ku shushi na un manera responsabel nos ta kontribuí na un mihó higiëna, salú i ménos molèster di tur sorto di bestia. Shushi ku awa para aden ta bira fuente di sangura ku por trese malesa manera chikungunya i dengue.

BALOR PA NOS MEDIOAMBIENTE

Lèntfel na Malpais i e Trasbordo di shushi na Koraal Specht ta e úniko lugánan outorisá pa gobièrnu ku por tira shushi afó. Na Lèntfel nan ta dera òf kima e shushinan. Si sigui tira shushi na gran kantidat na lugá di resiklá lo mester buska otro sitio pa depositá shushi pasombra aki 10

aña Lèntfel lo yena. Aki poko aña mes mester kontaminá mas tera mama pa por dera e míles di tonelada di shushi ku ta depositá. Kontribushon na resiklahe ta sostené nos medioambiente sin mas. Kada material ku nos ta konsiderá shushi por kousa daño na nos naturalesa. Mayoria di shushi riba kaya i den mondi ta dura sentenáres di aña pa disolvé òf kaba na nada. Shushi den laman tambe ta kousa daño na nos ref, piská i otro espesienan den laman. Kòrsou ta un di e paisnan hopi gustá pa sambuyá. Tur aña ta bini míles di turista spesial pa e deporte aki. Ta importante mantené e posishon aki dor di kuida nos medioambiente i naturalesa.

BALOR DI REPRODUKSHON

Hopi di e material i produktonan ku nos ta tira afó ta haña balor pasobra ta kosta ménos pa reprodusí dor ku no mester usa materia prima. Por resiklá esakinan i traha material òf produkto nobo. A lo largu mas material resiklá usa ménos e produkto nobo lo bai kosta.

E tipo di materialnan manera glas, plèstik òf bleki ta esnan ku mas nos ta usa diariamente. Por separá tur empake di bebida i kuminda manera bòter di glas i di plèstik, bleki di aluminio òf di plèstik i hiba nan Kaya di Medioambiente. Dependé e kantidat bo ta risibí Funmiles. Na Kaya Medioambiente por depositá tambe tur sorto di metal. Selikor ta eksportá e metalnan aki i e kompania den eksterior ta hinka esakinan den un fòrnu spesial i ta smèlt e metalnan i reusá nan.

LIMPIESA

DEN BARIO

BALOR

DI SHUSHI

Cocowijk ta un bario ku ta keda den Parera i tin famianan ku tin hopi aña ta biba den e bario aki. Segun añanan ta pasa tin generashonnan nobo i otro habitantenan ku ta bin biba den e bario. Kosnan a bin ta kambia i a konstatá ku mester pone mas atenshon riba limpiesa di e bario.

Esaki ta a konsekuensha di komportashonnan indeseabel di e forma ku ta deshasí di shushi. Ta tira shushi bisto i mei mei di e bario kaminda tin hopi mucha ta trafiká. Esaki ku tur e konsekuenshanan

ku e shushinan por trese kuné manera bestia i malesa. Habitantenan preokupá i ku sa e balor di un bario limpi a lanta un komishon di bario. For di 1994 señora Zenaida van Dinter i un grupo habitanten di e bario a kuminsá ku limpiesa, ku yudansa di e muchanan den e bario. Selikor semper a koperá ku material i transporte di e shushinan. “Mi ta prekupá pa e habitantenan i ke hasi tur loke ta na mi alkanse pa stimulá kuido di e bario, pa limpi’é i mantené limpi. Ta ku doló mi mester konstatá ku maske kuantu bo purba, djis su tras

tin tiramentu di shushi atrobe i tur aña di nobo mester organisá un akshon di limpiesa. Mi tin gana pa tur esnan ku ta tira shushi bira konsiente ku e konsekuenshanan ta pa nan mes, nan yunan i henter e bario.

Apesar di tur yudansa i koperashon ku nos ta risibí di habitante i hóbennan di bario, Selikor i Fundashon Kòrsou Limpi Bunita, mi satisfakshon apsoluto ta ora mi mira tur habitante sali mainta i limpia dilanti di nan kas.”

(12)

12

Selikor ta aseptá tambe tayer, tur sorto di vehíkulo, palèt di palu, zeta di petroli i zeta di kushina bieu. Ta tuma tur aparato elektróniko manera telefòn, televishon, radio, erko (loke nos ta yama bruingoed of e-waste), tur tipo di bateria di outo i tur loke nos ta yama “witgoed” manera stof, frizjidèr, wasmashin etc. Por entregá na Selikor su Sentro pa Surti Shushi (SSS) tur material i restunan di konstrukshon òf ora kaba di basha un edifisio abou, pòrnada. Na Caribbean Recycling Company (CRC), un kompania di Selikor, ta prosesá esakinan i ta traha materia prima atrobe. Bo no ta paga gastu di depósito i ta kontribuí ku medioambiente. Por kumpra tambe e mesun materia prima aki, ku a bira santu, greis i stenchi pa 30% mas barata ku otro kaminda na Kòrsou. E edifisio di Selikor ta un bon ehèmpel kaminda a usa materia prima resiklá. Otro edifisio ku ta hasi uso di materia prima resiklá ta Nos Hòspital Nobo. Selikor i CRC mes no ta resiklá papel i karton ainda pero ta ofresé konseho, kònteiner i transpòrt na kompanianan ku ke separá papel i karton. Selikor ta sòru pa e papel i karton yega su destinashon ku resiklá e materialnan aki.

Segun Amarica si separashon ta un problema por “Keep it Simple” (KIS). Buska un kaha i tira tur aden. Ora bo yega Kaya di Medioambiente por surti esakinan masha fásil mes. Tin algun trahadó di Selikor ku gustosamente ta yuda bo surti nan. “Si nos ke kontribuí i haña tur benefisio

menshoná nos mester kuminsá ku separashon di shushi. Por ehèmpel nos por digitalisá na lugá di usa hopi papel, tur hende ku nan mes kòpi di glas

i evitá uso di kùp, foam i kosnan di plèstik ku tin ku tira afó. Hasi uso di tur e posibilidatnan ku resiklahe ta ofresé.”

CRC ta un kompania di Selikor i i ta situá na Lèntfel malpais. CRC ta dediká su mes na resiklahe i tin mashinnan masha moderno ku ta mula diferente sorto di material. Nos a kòmbersá ku Surdney Leito, hefe na Lèntfel, pa e splika nos kiko nan ta resiklá i ki bentaha esakinan por tin pa nos.

MATERIAL PA KONSTRUKSHON

I ASFALT.

Na CRC nos ta aseptá restunan di konstrukshon di material ku tin ora basha un edifisio abou. Tambe nos ta tuma e piedranan grandi ku a koba saka na Otrobanda riba e tereno kaminda ta konstruí nos hòspital nobo. Un di e mashinnan menshoná ta mula e materialnan aki den diferente tamaño. Nos Hospital Nobo ta reusá e materialnan aki pa nan konstrukshon. Klientenan por kumpra e materia prima aki serka nos na un preis hopi mas abou

ku merkado. Nan por skohe entre santu, greis i stenchi i piedra un tiki mas grandi. Por usa esakinan pa konstrukshon i pa asfaltá kaya.

KLIKO SPESIAL PA SEPARASHON

DI SHUSHI

Selikor ta fasilitá kompanianan i prinsipalmente hotèlnan ku ta separá bòter, plèstik, bleki kliko spesial di diferente koló òf kònteiner. Kada koló ta indiká kua ta a materialnan ku por tira aden. E kliko i kònteinernan aki ta bai CRC kaminda tin trahadónan spesial pa atendé ku nan. E trahadónan ta kita e papel i tapanan na man for di e diferente materialnan i ta surti esakinan.

DIFERENTE MATERIAL KU TA RESIKLÁ

Na CRC nos ta krüsh bòter di plèstik i otro material di plèstik hasi nan chikí i hinka nan den un saku grandi. Ta mula glas hasi nan chikí, ta pèrs tur loke

ta aluminio (p.e. outo, pipa, bleki etc.) i ta krüsh tur loke ta rùber (p.e. tayer). Tambe CRC tin un mashin nobo pa krüsh palèt i hasi nan fini fini. Loke ta bruin i witgoed ta bai ‘Schrapyard’. Mayoria di e materialnan aki ta haña otro destinashon, ta transportá nan pa eksterior kaminda e kompania konserní lo traha otro materia prima.

Di e forma aki CRC ta ofresé mas kupo di trabou, ta haña entrada i por yuda Selikor baha su gastunan di limpiesa. Tambe e ta kontribuí ku entrada di impuesto i divisa i esun di mas prinsipal ta kontribuí na nos medioambiente i naturalesa i outomátikamente na un Kòrsou mas limpi.

Segun Leito si kada siudadano i organisashon kuminsá separá tur loke nos ta resiklá i trese nan Kaya di Medioambiente nos ta vários stap mas leu den kuida nos pais.

(CRC)

CARIBBEAN

(13)

GAROSHI

BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR #4 | 2015

DJALUNA DJAMARS DJÁRASON DJAWEPS DJABIÈRNÈ

Z O N E 1 5/1 : 2/2 :2/3 :1/4 : 4/5 : 1/6 6/1: 3/2 : 3/3 : 7/4 : 5/5 : 2/6 7/1 : 4/2 : 4/3 : 8/4 : 6/5 : 3/6 8/1: 5/2 : 5/3 : 9/4 : 7/5 : 4/6 9/1 : 7/2 : 6/3 : 10/4 : 8/5 : 5/6 6/7 : 3/8 : 28/9 : 5/10 : 2/11 : 30/11 7/7 : 4/8 : 1/9 : 6/10 : 3/11 : 1/12 8/7: 5/8 : 2/9 : 7/10 : 4/11 : 2/12 9/7 : 6/8 : 3/9 : 8/10 : 5/11 : 3/12 10/7 : 7/8 : 4/9 : 9/10 : 6/11 : 4/12 Boca Tabla Lelienberg Ascencion Zumbu Tera Kora Gato Blou Groot St. Michiel Hamber Piskadera Bèrdé Bou Barber Santa Cruz Barber San Sebastiaan Grote Berg Juan Domingo Bok’e Sami Jan Dorèt Hato Romar Flip Savonet Dokterstuin Kolonia Souax West Seru Kandela Bullenbaai Klein St. Michiel Julianadorp Rooseveltweg Jeremi Wakawa Groot Sta. Martha Soto Zegu Souax Oost Curasol Malpais Mahuma Seru Mahuma Kenepa Westpunt Pannekoek Willibrordus Weitje Piskadera De Savaan

Lagun Zorgvliet Fontein Jan Kok Juan Hato

Jan Donker Kl. Sta. Martha Rio Magdalena

Z O N E 2 12/1 : 9/2 : 9/3 : 13/4 : 11/5 : 8/6 : 13/7 13/1: 10/2 : 10/3 : 14/4 : 12/5 : 9/6 14/1 : 11/2 : 11/3 :15/4 : 13/5 : 10/6/ 15/1 : 12/2 : 12/3 : 16/4 : 15/5* : 11/6 16/1 : 13/2 : 13/3 : 17/4 : 16/5* : 12/6 10/8 : 7/9 : 12/10 : 9/11 : 7/12 14/7 : 11/8 : 8/9 : 13/10 : 10/11 : 8/12 15/7 : 12/8 : 9/9 : 14/10 : 11/11 : 9/12 16/7 : 13/8 : 10/9 : 15/10 : 12/11 :10/12 17/7 : 14/8 : 11/9 : 16/10 : 13/11 : 11/12 Bellevue Resort Mundo Nobo Marchena Torenquest Cabo Bèrdé Salsbach Buena Bista Nort Fatima Amerikanenkamp Mon Repos Charo Otrobanda Paradeis Veeris Fortuna Abou St. Jacob Buena Bista Ost Gibraltar Dulce Esperanza Rancho Domi Royal Palm Resort Sans Souci Wishi Goede Hoop Stenen Koral Buena Bista West Weis Afó Groot Kwartier Waterloo Habai Seru Domi Sta. Elena Maduro Luis Paula Muizenberg Stenen Koral FKP Dein Emmastad Iland Weis Juan Domingo (O) Welgelegen Seru Fortuna Sta. Maria Fortuna Ariba Garipito Kanga Maria Mai Rio Canario

Monte Carmelo Sabana Hundu San Domingo Suffisant Z O N E 3 19/1 : 17/2* : 16/3 : 20/4 : 18/5 : 15/6 20/1 : 18/2* : 17/3 : 21/4 : 19/5 : 16/6 21/1 : 19/2* : 18/3 : 22/4 : 20/5 : 17/6 22/1 : 20/2* : 19/3 : 23/4 : 21/5 : 18/6 23/1 : 21/2* : 20/3 : 24/4 : 22/5 : 19/6 20/7 : 17/8 : 14/9 : 19/10 : 16/11 : 14/12 21/7 : 18/8 : 15/9 : 20/10 : 17/11 : 15/12 22/7 : 19/8 : 16/9 : 21/10 : 18/11 : 16/12 23/7 : 20/8 : 17/9 : 22/10 : 19/11 : 17/12 24/7 : 21/8 : 18/9 : 23/10 : 20/11 : 18/12 Koraal Specht Steenmijn Barbukèt Korporaal Brievengat Pabou Schelpwijk Bonam Kosta Firma Ma Louisa zuid Abrahamsz Mari Pampun Steenrijk Bottelier Las Almas Francia Sun Valley Brievengat Mei Mei Nort Sapaté Kent u Zelf Abrahamsz Punda 2 Punda 1 Janwe Salinja Harbour Vieuw Grimou Sunset Heights Brievengat Pariba San Fuego popo Labadera Dominguito Saliña’bou Klein Kwartier Toni Kunchi Kas Kòrá Trai Seru Jongbloed Sapaté Ronde Klip Cocorie Kenchan Vredenberg Baai Macola Biesheuvel Matancia Van Engelen Kirindongo Abou Vetter Semikok Seru Preto Kustbatterij Cher a sile Cerito Damakor Grt. Davelaar Kl. Davelaar

Gaitu Mahaai Roi Catootje Zeelandia Z O N E 4 26/1 : 23/2 : 23/3 : 25/4* : 25/5 : 22/6 27/1 : 24/2 : 24/3 : 28/4 : 26/5 : 23/6 28/1 : 25/2 : 25/3 : 29/4 : 27/5 : 24/6 29/1 : 26/2 : 26/3 : 30/4 : 28/5 : 25/6 30/1 :27/2 : 27/3 : : 29/5 : 26/6 27/7 : 24/8 : 21/9 : 26/10 : 23/11:21/12 28/7 : 25/8 : 22/9 : 27/10 : 24/11 : 22/12 29/7 : 26/8 : 23/9 : 28/10: 25/11: 23/12 30/7 : 27/8 : 24/9 : 29/10 : 26/11: 24/12 31/7 : 28/8 : 25/9 : 30/10 : 27/11 : 28/12 Jan Boos Schoneboom Montaña’bou Montagne Rei Nort Brakkeput Janthiel Oude Water Sabana Craz Fuik Sta. Catharina Kwartje Soledat Caracas Montagne Rei Ost Jansofat Langleven Sabana Baka Scherpenheuvel Seru Grandi Koraal Partier Libié St. Thomas Hanenberg Montagne Rey Zuit Katoentuin Seru Lora Welgelegen Choloma Juan Luis Seru Machu Nort Sta. Rosa Sta. Rosa Hoenderberg Herst Cas Grandi Roi Santu Wst. Grt. St. Joris Lagunisol Koraal Tabak

Ost Sta. Rosa Beurs Rhederslust Caracasbaai Weto

SKEMA DI SHUSHI

(14)

14

GAROSHI

BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR #4 | 2015 Tambe e ta prevení polushon i redukshon di

kolekshon di materia prima, ta spar energia i yuda sostené nos medioambiente pa nos mes, nos yunan i futuro generashon. Alabes e ta yuda krea empleo lokal den e mundu di resiklahe i industria di fabrikashon i ta kontribuí na bahamentu di kosto di produktonan. Mas nos resiklá, ménos gastu tin pa traha e produkto for di e materia prima. Banda di tur e bentahanan aki gobièrnu, kompania, organisashonnan i kada kas ta spar mas dor di kumpra i gasta ménos.

Den e mundu di resiklahe tin entre otro tambe e 6 R nan di resiklahe.

RETHINK: pensa bon delantá ora bo ta plania pa kumpra algu. Ta konsiente na kada momentu ku bo ta bai kumpra òf hasi uso di un produkto òf material. Por ehèmpel puntra bo mes adelantá ki material mi ta bai kumpra i usa pa traha mi kas òf mi muebelnan? Ki sorto di paña i sapatu mi ta bai kumpra? Mi mester di nan? Hopi biaha nos ta kumpra djis pa kumpra, e uso ta mínimo i djis ta

bira kos di tira afó. Skohe pa kumpra kos trahá di material resiklá òf kumpra produktonan/kuminda orgániko.

REUSE: hopi kos ku nos ta kere no tin balor i ta tira afó por bolbe usa nan. Ku adaptashonnan fásil ta bira útil atrobe. Kualke plèstik, bòter i otro material ta bira algu ku bo por usa ku plaser. Hopi palu bieu por ser kombertí den algu útil pa kas! REPAIR: tira afó, deshasí di nan na lugá di drecha ta mas fásil. Pero hopi mas tantu kos ku nos ta pensa por drecha i por bolbe usa nan. Ku tiki sèn bo por drecha bo sapatu, bo paña i hopi otro kos ku por tin un durashon hopi mas largu.

REDUCE: redusí loke nos ta usa òf kumpra. Kuantu biaha nos ta kumpra kos di mas, nan ta bai pèrdí i mester tira afó. Esakinan ta bira shushi sin tin nodi. Evitá di hasi kompra yena frizjidèr pa despues tira e produktonan ku a daña afó. Kumpra e kantidat ku bo sa ku bo ta usa pa e siman ei. Si no tur ta bira shushi.

REFUSE: rechasá uso di sierto produkto i material. Pakiko tantu kopia, saku di plèstik, papel etc. Awendia hopi kos ta bai digital pues no mester di print tur kos. Ora bo ta bai hasi kompras sali kas ku bo tas di kompra reusabel. Kumpra bèrdura i fruta lòs i no esnan poné nèchi den skalchi di foam ku un plèstik rondó di nan. Si nos no paga tinu, banda di e foam i plèstik ku nos no tin uso pa dje, nos mester tira e kuminda tambe afó!

RECYCLE: di un materia, material òf produkto, ta traha algu otro di hopi balor. Mira kon bo muraya ku bo a basha abou ta bira santu i greis ku bo mes por kumpra na CRC pa konstruí algu otro, anto na un preis faborabel.

Por Google e palabra ‘Recyle’ i haña masha hopi informashon, alternativa i posibilidatnan ku tin pa kumpli ku e 6 R nan aki. Bo ta keda sorpresá kuantu kos mas nos por duna balor na e material i produktonan ku nos ta kla pa tira afó. Di e forma aki nos por bira mas konsiente di e balor di resiklahe i alabes ta yuda kambia nos propio komportashon pa loke nos ta yama shushi.

RESIKLAHE I MAS

Nos ta tende hopi di e palabrá ‘resiklahe’, pero ta

bon pa nos informá nos mes kiko esaki ta enserá,

kiko ta su bentahanan i kuantu posibilidat e

ta brinda. Resiklahe ta kontribuí na entre otro

redukshon di e kantidat di residuo ku ta bai Lèntfel i

Trasbordo i ta konservá rekursonan natural manera

palu, awa i mineral.

(15)

Kontrali na loke hopi ta kere e impuesto no ta mará na e kliko. E kliko ta pertenesé na e kas i no na esun ku ta biba aden. Pues si bo muda bo no por bai ku e kliko. Si bo no tin un kliko den e kas kaminda bo ta bai biba aden, na promé instansha bo por tuma kontakto ku e habitante ku tabata biba ei den promé wak si ta el a bai ku e kliko. Si bo no tin suerte di haña e kliko bèk òf deskonosínan a bai ku e kliko tuma kontakto ku Selikor su departamentu di servisio na Kliente na 46-Limpi, 465-4674. Miéntras tantu bo no hasi esaki bo tin ku sigui paga e impuesto si. Kòrda ku e kliko ta yudabo deshasí di bo shushi di kas na un manera responsabel komo bon siudadano. Klientenan ku a bai biba den un kas nobo konstruí por pasa ku nan resibu di Aqualectra i hasi un pedido pa un kliko nobo.

Manera nos a bisa den e parti mas ariba en prinsipio, e habitante den un kas tin e obligashon di paga impuesto. Naturalmente no ta tur hende tin e fasilidatnan finansiero pa paga e fl. 20,00. Pa esakinan Gobièrnu konosé e fasilidat di eksonerashon òf dispensashon.

E siguiente personanan ta bini na remarke pa haña dispensashon:

• Tur persona òf pareha ku ta kobra penshun di

behes (AOV i no a surpasá e montante di fl. 15.983 pa aña (e montante aki por kambia tur aña na momentu ku gobièrnu subi e penshun)

• Tur persona individual ku su entrada pa aña no

ta surpasá fl. 15.983,00 òf ku no tin ningun entrada

• Personanan ku ta kobra ònderstant

• Personanan ku a haña un faktura pa un kas no

habitá òf ku ta den konstrukshon (Selikor ta hasi kòntròl regularmente si ta hasi uso di awa i koriente)

Tur persona ku haña eksonerashon mester pidi esaki tur aña di nobo, pasombra e situashon finansiero por kambia. E dispensashon ta konta pues pa un aña so!

Aki por pensa por ehèmpel bo a haña un trabou i e entrada ta surpasá fl. 15.983,00.

IMPUESTO

DI SHUSHI

Pa vários aña kaba tur persona ku ta na kabes di

un kas ta paga impuesto riba shushi. E montante

ku en prinsipio nos tur tin ku paga semper a keda

mesun kos, ku ta fl. 20,00 pa luna. Impuesto di

shushi ta un kontribushon ku esun ku ta biba den e

kas ta paga pa yuda karga e responsabilidat mutuo

di produkshon di shushi en general. Pues sea ku e

bibienda ta produsí shushi òf nò e habitante(nan)

en prinsipio ta obligá di paga e suma menshoná

(afvalstoffenbelasting) tur luna.

ganchu ábil parti paden di e porta depósito pa 264 liter di

‘asuntunan personal’ roster pa brisa fresku drenta (na bo òrdu)

kapasidat: 1 persona aliviá konstrukshon robusto lòk resistente kontra hasidó di chansa urinoir p’e hòmbu

Tin algun kos ku nos

no ta hasi wega kuné.

Tin algun kos ku nos

no ta hasi wega kuné.

Tin algun kos ku nos

Si ta pa un fi esta di kas òf un festival grandi, ofresé bo invitadonan komodidat kompleto ku un wc portátil di Selikor. Yama Selikor na 465 4674 i informá kua ta e posibilidatnan.

(16)

16

PAGO DI E IMPUESTO

Tur kas ta paga fl. 20,00 i tur kompania situá den sentro di Siudat, e área kategorisá komo “Binnenstad”, ta paga fl. 125,00 pa luna. E kobransa ta bai via e resibu di Aqualectra. Por paga na kantor di Aqualectra ora ta bai paga awa i koriente òf via e otro medionan di pago manera Pagafasil. E pago ta pasa via e atministrashon di Aqualectra ku ta sòru pa Gobièrnu risibí e sènnan di impuesto aki periódikamente. Pues bo no tin mester di para den rei na Aqualectra òf banko pa bo paga. No tin ningun gastu mará na esaki i tin masha hopi lugá manera pòmp di stashon, supermerkado, toko i otro kompanianan chikí privá ku ta ofresé e servisio aki sin ningun gastu adishonal. Por paga tambe via ATM mashinnan i online (digital).

Na momento ku no paga den e aña koriente, Aqualectra ta pasa e debe atrasá den e siguiente aña pa Centrale Debiteuren Administratie (CDA). Por pago e debenan bieu via un otro kuenta na Giro òf un otro banko òf por pasa swaip na kantor di CDA.

CENTRALE DEBITEUREN

ADMINISTRATIE (CDA)

Entrante mei 2013 Ministerio di Finansa tin un departamentu nobo enkargá ku kobransa di debe bieu di entre otro diferente impuestonan atrasá. Ta trata por ehèmpel di èrfpagt, pèrmit pa horeka, hür di tereno i entrante yüni 2014 tambe

pagonan atrasá di impuesto di shushi. Ontvanger a keda enkargá ku kobransa di e impuestonan mas grandi manera por ehèmpel impuesto di ganashi, onroerend zaakbelasting i inkomstenbelasting. Durante e último añanan e debe atrasá di impuesto riba shushi a oumentá drástikamente i a yega un montante di mas ku fl. 40.000.000 florin. Ta bon pa bisa ku e debe atrasá aki no ta bira bieu òf ta kaduká pasombra tur luna Aqualectra ta kobra esaki i por mira e montante habrí riba nan resibu. Tur loke na final di 2014 tin habri Aqualectra lo pasa esakinan pa CDA. Di e forma aki tur aña di nobo lo pasa e debenan ku tin habrí pa CDA atendé ku e kobransa atrasá. Na momentu ku traspasá e debe pa CDA, nan mes lo atendé ku tur loke ta trata kobransa di esaki.

Na promé lugá CDA ta manda un spesifikashon pa e persona ku e petishon pa bin paga òf yega na un areglo di pago. Si e persona deklará ku e montante no ta bon CDA ta hasi un investigashon pa wak si e persona konserní tin debe di bèrdat òf si tin mester hasi korekshon. Tambe ta wak kiko e situashon aktual di e persona en kuestion ta, kiko ta su entrada aktual, i si e persona ta na bida. Den kaso ku e situashon aktual di e persona no ta pèrmití pa e por paga e debe mes ora den su totalidat, e persona por drenta un areglo di pago. E persona por bini na remarke pa un periodo di grasia tambe te na e momento ku su situashon

finansiero mehorá. Si e persona tin derechi riba eksonerashon, lo hasi e korekshonnan nesesario. Den tur otro kaso CDA lo kana e kaminda ku lei ta permití pa kobra e impuesto atrasá.

Pa bini na remarke pa areglo di pago penshonan-do(nan) i personanan ku no tin un entrada mas ku fl. 15.983,00 mester presentá ku e siguiente dokumentonan na CDA

Dokumentu ku ta demostrá ki tipo di entrada nan tin (salarisslip, pensioenbrief, SVB-kaart etc.)

KOPIA DI RESIBU DI IMPUESTO

Identifikashon bálido (sédula, pasport, reibeweis) Si e persona ku tabata haña e resibu a fayesé, por pasa na Aqualectra pa kambia e kuenta. Mester presentá un identifikashon bálido òf un karta di apoderashon di esun ku e kas ta riba su nòmber. No por duna dispensashon na e defuntu pues e famia ku a sigui biba den e kas mester paga e impuesto.

Pa mas informashon òf pregunta por tuma kontakto ku CDA na number di telefòn 8392299 di djaluna pa djabièrnè di mitar di ocho di mainta (07.30 or) pa mitar di kuater di atardi (15.30 or) òf pasa na ofisina na Schottegatwerg Oost 112 dilanti di Burger King na Saliña. Por e-mail tambe na cda@gobiernu.cw

(17)

Señor Garmers a informá nos ku USONA a haña e mandato pa traha un hòspital nobo i duradero pa Kòrsou i ta bai mas den detaye kiko ta tene kuenta kuné i kiko lo bira e resultado.

E maneho di konstrukshon ta basá riba e sistema di durabilidat yamá LEED. LEED ta para pa Leadership in Energy and Environmental Design. A base di e sistema aki bo ta perkurá ku bo konstrukshon ta anda responsabel ku bo medioambiente i tambe ku bo ta usa bo rekursonan natural, manera por ehèmpel material di konstrukshon, na un manera efisiente. Pues bo ta tene kuenta ku naturalesa i ku e hende. E proseso ta kuminsá for di promé ku bo diseñá un edifisio.

KONDISHONNAN PA TRAHA

E HÒSPITAL NOBO

E vishon i base pa e diseño di Hòspital Nobo Otrobanda (HNO) ta, ku e pashènt ta sentral i pa ku esaki ta sali for di 5 punto básiko ku ta kondishonnan esensial pa traha e hòspital nobo. E kuido mester ta organisá rondó di e pashènt, evitando ku pashènt o médiko mester kana kontinuamente. Pa evitá mas molèster posibel pa e pashènt tin separashon logístika di pashènt, médiko i merkansia. E edifisio mester ta fleksibel. Esaki mester ta trahá di tal forma ku si tin mester por adaptá òf amplia espasionan fásilmente. E konstrukshon ku tur detaye mester ta bèrdè

i duradero, teniendo kuenta ku nos klima. E konstrukshon mester ta basá riba e asina yamá: “proven technology”, kaminda tur departamentu di kuido riba nan mes, mester a ser konstruí pa e kontratista kaba, evitando asina ku lo por tin “kinderziektes” òf kosnan imprevisto.

E edifisio mester ta konsentrá riba e pashènt i su kuido. Por ehèmpel e departamentu di kuido intensivo (intensive care) mester ta sentral i tur servisio di kuido mester ta rondó di e departamentu aki. Mester konsentrá tambe sierto funshon i servisio riba e mesun piso pa evitá mas tantu posibel ku mester transportá e pashènt den left. Ta separá e alanan di kamber for di e funshon di médiko kritiko i poliklínika. E kamanan ku ta dediká na e diferente kuidonan ta posishoná di tal manera ku eventualmente por ekspandé, si esaki ta nesesario, den un otro ala sin ningun problema. E proseso di trabou tambe ta bira fleksibel. Mei mei di e edifisio tin e hal sentral. E hal aki, ku ta separá e ala di kambernan for di e servisio di kuido kritiko, ta e úniko espasio ku ta ventilá ku airu natural. E ta situá bon riba bientu tambe. Pues ta tene kuenta tambe ku e fluho di bientu i bon regulashon di airu. E bali ta sentral den e hal, kaminda tin un bon orientashon. Otro eksigensha di durabilidat ta ku rayo di solo direkto no mester pasa dor di ningun bentana. Lo realisá esaki dor di aloká “blinds” dilanti di e bentananan i balkon na final di e alanan di kamber.

Pa generá energia lo hasi uso di entre otro panela di solo (zonnepaneel). Lo hasi otro análisis i estudio, pa determiná si otro tipo di energia alternativa ta posibel, manera por ehèmpel SWAC (Sea water air conditioning). Tur klep ku a koba na e sitio kaminda ta konstruí e edifisio di hòspital a ser transportá pa Lèntfel. CRC ku ta e kompania enkargá ku resiklahe ta krüsh e klepnan aki. Ta reusá esaki na lugá di diabas. E klep ta un material téknikamente muchu mas mihó pa esaki, mirando ku diabas por ehèmpel por pèrdè su stabilidat i forsa ora e muha. A plania henter e diseño, konstrukshon, kompra di ekipo, material i produktonan saliendo for di e konsepto di resiklahe i durabilidat. Esaki teniendo kuenta ku

aspektonan manera e impakto riba medioambiente, uso efisiente di energia, desperdisio, uso mas regular i durabilidat. Una bes e hòspital ta konstruí lo tene kuenta ku separashon di tur sorto di shushi, material i produktonan ku ta usa, tantu esnan médiko, kímiko komo residuo i restunan di kuminda i tur otro sorto di shushi ku ta produsí. Tambe lo tene kuenta ku esnan ku por resiklá i reusá.

E tereno na Otrobanda a duna oportunidat pa konstruí un lugá di parker bou di e hòspital. Mirando ku tòg lo mester a hisa e tereno mas sùit pa banda di Patereeuwensweg pa asina yega na un nivel, pareu ku e haltura na Colon, a opta pa usa e espasio aki i konstruí e lugá di parker, ku ta duna espasio na mas ku 500 outomobilista. Asina tambe a anda konsiente ku e tereno i solushoná e situashon di parker na HNO.

E konsepto di durabilidat ta kana sam sam ku un proseso di kambio. Pa esaki lo instalá un “house of change” kaminda lo traha riba 2 área en partikular. Sentro di training i edukashon i sentro di informashon. Lo tene kuenta ku tur rísiko i e importansha di bon komunikashon.

Konstrukshon di un hòspital duradero tin hopi bentaha tantu pa e hòspital mes, su personal, pashènt i bishitante pero tambe pa e gastunan operashonal i tin influensha riba e preis di kuido. Otro bentaha importante ta e aporte ku ta duna na medioambiente i edukashon riba tereno di durabilidat den tur konsepto.

“Ami ta konsehá tur persona i organisashon ku ta bai konstruí pa sigui e ehèmpel di hòspital nobo i hasi uso di e materianan prima ku CRC ta brinda. Di e forma aki e gastunan di konstrukshon ta mas abou ku bo ta pensa i ta mas duradero tambe.”

Ora nos ta papia di

resiklahe i reusá

material nos por

skohe konstrukshon

di nos hòspital

nobo komo un bon

ehèmpel.

Pa haña mas konosementu di e forma ku ta

konstruí esaki, teniendo kuenta ku durabilidat

nos a kòmbersá ku señor Dito Gamers, bouw- en

omgevingsmanager Hòspital Nobo.

RESIKLAHE I

参照

関連したドキュメント

In this paper, we will be concerned with a degenerate nonlinear system of diffusion-convection equations in a periodic domain modeling the flow and trans- port of

Tatanmame, … Si Yu’us unginegue Maria, … Umatuna i Tata … III (MINA TRES) NA ESTASION.. ANAE BASNAG SI JESUS FINENANA NA BIAHE Inadora hao Jesukristo ya

The techniques used for studying the limit cycles that can bifurcate from the periodic orbits of a center are: Poincaré return map [2], Abelian integrals or Melnikov integrals

Since we are interested in bounds that incorporate only the phase individual properties and their volume fractions, there are mainly four different approaches: the variational method

This paper investigates the problem of existence and uniqueness of positive solutions under the general self-similar form of the degenerate parabolic partial di¤erential equation

Löffler, 2003, Evaluating the Quality of Public Governance: Indicators, Models and Methodologies, Administration Review, Vol.. Proposta e materiali di

The PCA9535E and PCA9535EC provide an open−drain interrupt output which is activated when any input state differs from its corresponding input port register state.. The interrupt

'di ltar śiṅ mthoṅ ba las byuṅ ba'i rnam par rtog pa gcig gis don ci 'dra ba sgro btags pa de 'dra bar gźan gyis kyaṅ yin pa'i phyir śiṅ mthoṅ bas byas pa'i rnam par rtog pa